مجله علمی منظر شماره ۱۴ بهار ۱۳۹۰ (۱)

 

 

---

چکیده مقاله ۱ نشریه مجله علمی منظر شماره ۱۴

در آثار برجای مانده و بدست‌آمده از دوران کهن، تصاویر و نقوش اجرام آسمانی، انسان، حیوان، گیاه و سنگ جلب نظر می‌کند، که با بررسی این نقوش رابطۀ تنگاتنگ و نامریی و مفاهیمی فراتر از شکل ظاهری آنها به دست می‌آید. تمام آثار و شواهد، بیانگر این مسئله می‌باشند که نقش‌های کهن در بین اقوام و ملل مختلف بیشتر ریشه در فرهنگ، مذهب و باورهای قومی مردمان دارد. برای شناخت این نشانه‌ها باید آثار برجای مانده و یافته‌شده از دوران‌ گذشته مورد پژوهش و بررسی قرار گیرند.

 

در متون تاریخی کلاسیک به شواهدی از معماری محیط و منظر و دسکره در ناحیۀ کرمانشاهان و بیستون عهد ملوک عجم و أکاسره اشاره شده است. از قدیمی ترین آنها «ألاعلاق النفسیه» اثر «إبن رسته» (۲۹۰ ه. ق) و« المسالک الممالک» نوشتۀ «اصطخری» (ح. ۳۲۰ هـ. ق) به یادگار مانده است. شواهد باستان شناختی موجود، صحت این گزارش های تاریخی را تأیید و تأکید می کند که سه شکارگاه سلطنتی بیستون، طاق بستان و کنگاور تنها نمونه های نادر و منحصر به فرد از معماری محیط و منظر و ساخت کوشک و دسکره در ایران باستان هستند که تاکنون کشف و گزارش شده اند. در عهد ساسانی، صفحۀ حجاری‌شدۀ ناتمام فرهاد تراش در سینۀ کوه بیستون در پیوند با آثار معماری مکشوف از ناحیۀ موسوم به دهکدۀ بیستون، مجموعۀ یک دسکره و شکارگاه سلطنتی را شکل می داد که از الگوی باغ ایرانی تبعیت می کرد. در شهر کرمانشاه نیز، حضور هماهنگ عناصر طبیعی آب، کوه و بیشه و نیز صحنه‌های حجاری‌شدۀ نخجیر سلطنتی، همگی در اشتراک با یکدیگر، سراب طاق بستان را یک دسکره و شکارگاه سلطنتی معرفی می کند. ویرانه های سنگی معروف به معبد اناهیتا در شهر کنگاور استان کرمانشاه نیز هرچند که اثری از عهد اشکانیان معرفی می شود، اما در اصل نه یک معبد پارتی و پرستشگاه الهۀ اناهیتا، بلکه دسکره و اقامتگاه ییلاقی سلاطین ساسانی بوده است.

 

دریافت کامل مقاله

---

تلاش براى بازسازى زندگى پس از مرگ دربهشت بر روى زمین در باور بسیارى از فرهنگ‌ها از جمله ایران یکى از دلایل ایجاد فضاهایى مانند باغ شده است. در مورد این موضوع که باغ ایرانى تمثیلى از بهشت و کوششى در رسیدن به بهشت آرمانى در این دنیا است، نوشته‌هاى بسیارى وجود دارد که در این بین تأثیر چهار نهر بهشتى در فرم و هندسه باغ، به صورت برجسته‌ترى نمایش داده شده است. مقاله حاضر با تأکید بر تأثیر معنایى بهشت در طرح‌اندازى باغ ایرانى، بر آن است تا به نقد تأثیر صورى بهشت بر هندسه باغ بپردازد. در مورد باغ‌هاى پیش از اسلام، اعتقاد ایرانیان به تقسیم دنیا به چهار قسمت و در مورد باغ‌هاى پس از اسلام نهرهاى چهارگانه بهشت موعود در قرآن از دلایل ایجاد هندسه چهاربخشى در باغ به شمار می‌روند. هدف این نوشتار تحلیل یا نفى تأثیر معنایى بهشت و آرزوى ایرانیان در ساماندهى منظر به مثابه بهشت نیست بلکه تأثیر صورى آن را نفى می‌کند. آنچه درباره تقسیم جهان به چهار بخش وجود دارد یا برگرفته از افسانه‌ها و یا کتاب مقدس یهود (تورات) است که باغ عدن را منزلگاه نخستین انسان مى‌داند، و سند مکتوبى بر این مدعا وجود ندارد که ایرانیان پیش از اسلام نیز جهان را تشکیل شده از چهار بخش می‌دانستند، بلکه آموزه‌هاى دینى زرتشت مبین نظریات دیگرى در این باب است.

افتتاح موزه هنرهاى بدوى (premiers musée des arts) در تابستان ۲۰۰۶ در پاریس، تحقق رویایى قدیمى است که به دنبال درخواست رییس جمهور وقت فرانسه، «ژاک شیراک»، با هدف اختصاص مکانى براى گفتگوى فرهنگ ها و به نمایش گذاشتن هنر و تمدن هاى فراموش شده حوزه آسیا، آفریقا، آمریکا و اقیانوسیه، به اجرا در آمد. پاریس، شهرى است که تا پیش از این میزبان موزه هاى هنرى بزرگى چون ،«ورساى»، «هنر مدرن پمپیدو» و «هنرهاى ملى آسیا» بوده است. طراحى این پروژة نسبتاً عظیم و قابل توجه، از طریق یک مسابقه بین المللى به ژان نوول (Jean Nouve) معمار مشهور فرانسوى سپرده شد. با توجه به نیازهاى خاص پروژه همچون توجه به هویت شهرى، دسترسى و مکان یابى مناسب، سایتى به مساحت ۲۵۰۰۰ متر مربع در کنار برج ایفل و در حاشیه رودخانه «سن» براى آن مد نظر گرفته شد. «ژان نوول» بخش بزرگى از سایت (در حدود ۱۷۵۰۰ مترمربع) را، به فضاى باز و باغى عمومى اختصاص داد تا به این ترتیب موزه با زندگى شهر و منطقه ویژه اطرافش ارتباط مناسبى برقرار سازد. به این منظور حجم موزه به صورت پیلوت، بالاتر از سطح سایت در نظر گرفته شد و طراحى محوطه خارجى موزه یعنى باغ «ساحل برانلى» (Quai Branly) به معمار منظر “ژیل کلمان” محول گردید. ژیل کلمان در طراحى این باغ که از آخرین پروژه هاى اجرا شده وی نیز به شمار میرود به بهترین نحو از پتانسیل نهفته در گیاهان متنوع براى رساندن مفاهیم مورد نظر در طراحى پروژ هاى با این حجم بالا از استعاره و نمادپردازى بهره برده است. این نوشتار در پى آن است تا از وراى نقد و نگاه به کلیت طرح در کنار خرد فضاهاى متنوع شکل گرفته در باغ موزه برانلى، رویکردهاى کلمان را در طراحى این پروژه مورد نقد و کاوش قرار دهد.

 

ژیل کلمان در طول دوران فعالیت حرفه ای خود، چهار ایده و کانسپت از منظر و نحوه دخالت در آن، ارائه کرده و در پروژه هایش به کار برده است. نظریه “باغ های مقاومت” آخرین ایده و حاصل فعالیت سال های اخیر او است. آنچه در ادامه می خوانید ترجمه ای از مقاله “Les jardins de résistance” است که توسط ژیل کلمان در معرفی این نظریه نگارش شده است. در این منشور، ژیل کلمان از خلال روایتی هفت پرده‌ای به صورتی حماسی و رومانتیک به بیان نظریه باغ‌های مقاومت می‌پردازد. مقصود کلمان از با غ‌های مقاومت، مجموعه‌ای متکثر از فضاهایی است که او تعبیر باغ به آنها می‌دهد و به صورت هسته‌های مقاومت با گستردگی در تمام سطح زمین به حفاظت از ذخایر طبیعی و سبز آن در برابر آسیب‌های پیش روی بشریت می‌پردازد. وی سیستم درهم تنیده و پیچیده حاصل از این نظریه را امیدی برای ادامه حیات سیاره زمین می‌داند. در واقع، این نوشتار کلمان، صحنه سازی تئاتر گونه ای است که رویارویی اکوسیستم طبیعی زمین در برابر هجوم سرمایه‌داری و زیاده‌خواهی بشر را به تصویر می کشد. او تلاشی را در ادامه سنت با غسازی نوع بشر معرفی و تبیین می کند و آن را به صورت هسته های مقاومت ما در برابر نابودی ذخایر زمینی و نجات نوع بشر ارائه می‌دهد. نکته جالب توجه، تاکیدی است که او بر جدا بودن این هسته‌ها از یکدیگر دارد؛ در واقع سیستم پیشنهادی کلمان را مجموعه‌ای از هسته‌های مستقل تشکیل می‌دهد که در نهایت در ترکیب با ایده باغ سیار‌های در مجموعه‌ای یکپارچه جای می‌گیرد.